İŞLETMELER YILLIK KARINI % 8 ile
% 10 ARASINDA
HİLE YOLUYLA KAYBETMEKTEDİR
ACFE'nin
(The Association of Certified Fraud Examiner) Sertifikalı Hile Araştırmacıları
Birliği nin 1996 yılında yayımlamış olduğu rapor bu alandaki ilk çalışmadır. Bu
raporda yer alan bilgiler 2608 hile denetçisinden elde edilen gerçek hile
bilgilerine dayandırılmıştır. Suistimal eylemlerinde oluşan zarar tutarları,
bireysel bazda en büyüğü 2,5 milyar dolar, en küçüğü 22 USD'ye kadar
uzanmaktadır. İşletmeler yıllık gelirlerinin ABD de % 6 sını hile yoluyla
kaybetmektedir. Türkiyede bu konuda herhangi bir istatistik bulunmamakla
birlikte %8 - %10 arası kayıp olabileceği Ekonomistler tarafından
öngörülmektedir. Birçok hile eylemi ortaya çıkartılamadığından veya çıkartılsa
bile rapor edilmediğinden dolayı zarar tutarlarının tam olarak belirlenebilmesi
mümkün olamamaktadır.
• Hile eylemi, hileyi yapan tarafından gizlice sürdürülen bir faaliyettir.
• Hile eyleminde hilekarın kendisine yarar sağlama esası vardır.
• Kesinlikle kasıt unsuru bulunmaktadır.
• Kurban bir şekilde aldatılır.
• Her durumda hile eyleminden kurban kişi veya kurum zarar görür.
Sustimal yapan ya da suistimale uğrayan gruplar ve türleri aşağıdaki başlıklar
altında sıralanmaktadır.
Asıl amacımız çeşitli yol ve yöntemlerle yapılan hileleri önleyici tedbirler
alarak en aza indirgemek, ayrıca hilenin oluşum aşamasında bir takım (Kırmızı
bayrakları) hile belirtilerini saptayarak hile yapılmasını engellemek ve bu
konuda yapılması gereken tüm Analitik inceleme prosedürlerini uygulamak örneğin
(Benford yasası) gibi yöntemlerle hilenin önüne geçmektir.
Hile Grupları ve Özellikleri
• İşletme içi ve İşletme dışı hileler.
• Kayıt içi ve Kayıt dışı hileler.
• Gizlenmiş veya gizlenmemiş hileler.
• Bir kerelik veya sistematik hileler.
• İletme varlıklarının kişisel amaçlı kullanımı.
• Bozulma ve ahlaki olmayan davranışlar.
• Yıkıcı hileler.
ADLİ MUHASEBECİLER RAKAMLAR İLE
DANS ETMEYİ BİLİRLER….
ADLİ MUHASEBE NEDİR?
Muhasebe, denetim, finans,
sayısal, yöntemler, hukuk, davranış bilimlerinin içinde yer alan araştırma,
sorgulama, kanıt toplama, analiz etme ve değerlendirme aşamasında kullanılan,
yasal hedefler ve amaçlar doğrultusunda verilerin etkin bir biçimde raporlanan
bir hizmet sunumudur.
ADLİ MUHASEBENİN TARİHİ:
Adli
muhasebenin geçmişine baktığımızda 1898’de "Kanıt nasıl elde edilir
ve sunulur?" adlı makaleyle başlayan 1920' de Al Copone'nun bir
araştırmacı muhasebeci tarafından yakalanması ve 1940'larda 600 muhasebecinin
FBI'da "Özel Ajan Muhasebeci" olarak çalışmaya başlamasıyla devam
ettiğini görmekteyiz.
2000’li yıllardaki büyük şirket
skandalları, SOX SAS 99 gibi tüm bu gelişmeler Adli Muhasebe Mesleği'ne
gereksinimi artırmıştır. Dünya'da kısa isimleri ACFEİ, ACFE, ACFS,
NACVA ve Institute of Business Appraisers adlı kuruluşlarca Adli Muhasebe ve
Hile Denetçisi Uzmanları yetiştirilmeye başlanmış ve sertifikasyonla akredite
edilmiştir. ABD ‘de ilk olarak ortaya çıkmış ve önemli bir meslek olarak
gelişimine devam eden ‘Forensic Accounting’ orijınal ismi ile bizde
‘Mahkemeye Ait’, ‘Adli Davalarda Bir Standart Olarak Kabul Edilme’ şeklinde
adlandırılmış olup, ‘ Adli Tıp’ örneğinde olduğu gibi ‘Adli Muhasebe’,
uygulayan açısından ‘Adli Muhasebeci’ olarak karşımıza çıkmaktadır.
İşletmelerde çalışanların yaptıkları yolsuzluklar giderek artmakta ve ortaya
çıkartılması ve de önlenmesi zorlaşmakta, artan sayıda ve büyük tutarlarda
işletme başarısızlıkları yaşanmakta, avukatlar ve mahkemeler karşılaştıkları
olaylarda daha fazla uzman desteğine gerek duymaktadırlar.
Yukarıda
sayılan özet nedenlerden dolayı, işletmeler, avukatlar, mahkemeler ve diğer
kamu kurumları sorunların çözümünde destek hizmeti verecek bir mesleğe
gereksinim duymaktadırlar. PWC 2007 Küresel Suç Araştırması’na göre Türkiye’de
ekonomik suç işleyenlerin % 43’ü şirket çalışanı, bu kişilerin %25’ni ise
şirket yöneticileri oluşturuyor.
Hangi sektör hileden ne kadar zarar
ediyor
sektör
|
tutar
|
Eğitim
|
3.200
|
Kamu hizmeti
|
50.000
|
Devlet
|
50.000
|
Sigorta
|
72.000
|
Hizmet
|
95.000
|
Perakende
|
100.000
|
Sağlık
|
105.000
|
İnşaat
|
142.000
|
Petrol
|
173.000
|
Banka
|
200.000
|
Üretim
|
374.000
|
Gayri Men.Yat.Ortakl.
|
475.000
|
ADLİ MUHASEBECİLİK MESLEĞİNİN KAPSAMI:
Çeşitli
nedenlerin etkisiyle zorunlu olarak ortaya çıkan bu meslek, muhasebe
uygulamalarının yapısını değiştirmiştir. Standart olarak kayıtlarda yer alan
sayıların ön yüzü ile uğraşan muhasebeciler, bu meslek ile birlikte sayıların
arkada kalan dünyasına bakmaya ve sorgulamaya başlamışlardır. Bu meslek
aracılığı ile muhasebe bilgisi ve çalışmalar yasal sorunları ortadan kaldırmaya
yönelik bir uygulamaya başlamıştır. Günümüzün karmaşık ekonomik yapısında bu
uygulama kaçınılmaz bir duruma gelmiştir. Adli Muhasebe mesleğinin uygulama
kapsamını dava destek danışmanlığı, uzman şahitlik ve hile denetçiliği veya
araştırmacı muhasebecilik olarak üç ana bölüme ayırmak mümkündür.
Dava Destek Danışmanlığı; İçeriğinden kolayca
anlaşılacağı gibi mesleğin bu uygulama alanında, adli muhasebecilerin bir adli
dava öncesinde veya sürme aşamasında ilgili avukata çeşitli açılardan hizmet
vermesi yer almaktadır. Günümüzde avukatların yürütmek durumunda kaldıkları bir
davada adli muhasebecilerin verecekleri hizmetleri almaya gereksinimleri
bulunmaktadır. Bu danışmanlığın uygulama alanı çok geniştir. Adli
muhasebecilerin avukatlara dava öncesinde veya sırasında verecekleri hizmetler
gerekli verilerin ortaya konulması ve toplanan verilerin analiz edilmesidir.
Gerekli bilgilerin ortaya konulması sürecinde, avukatların bir yasal işlemde
gereksinim duyacakları bilgilerin ilgili, yeterli ve doğru olarak saptanması ve
sunulması çalışmasına yer verilmektedir. Analiz etme sürecinde ise, mahkemeye
sunulacak mali konuları içeren bilgilerin değerlendirilmesi ve avukatların bu
bilgileri yorumlamasına yardım etme amacı söz konusudur.
Adli
muhasebecilerin dava destek danışmanlığının alanına çok çeşitli konular
girmektedir. Bunların bazıları ise;
·
Her türlü yolsuzluk davaları,
·
İşletme
değerlendirmeleri,
·
Hasar ve zarar tahminleri,
·
Sigorta anlaşmazlıkları,
·
Anlaşmalardan doğan sorunlar,
·
Patent, hak ve markalarla ilgili doğan sorunlar,
·
İşletmelerle ilgili ayrılma veya
birleşme davaları,
·
İflas davaları,
·
Boşanmalarla ilgili mali
anlaşmazlıklar,
·
İşletmeler arası sorunlar.
Uzman Şahitlik; Mahkemelerde hâkimler bir
davanın sağlıklı bir biçimde sürdürülmesi ve sonuçlandırılması amacıyla adli
muhasebecilerin uzman şahitliklerinden yararlanmaktadırlar. Toplumlarda
özellikle ekonomik kökenli davaların ve davalı sayısının giderek artması, konuların
giderek karmaşıklaşması bu gereksinimi üst noktaya getirmiştir. Adli
muhasebecilerin özel bilgileri, çalışma şekli, deneyimleri ve eğitimleri bu
davalarda önemli bir rol oynamaktadır. Adli muhasebecilerin uzman şahitlik
faaliyetinde üzerlerine düşen görevler;
v
Dava konusu ile ilgili olarak gerekli
araştırmaları yapmak, çeşitli verileri toplamak, bu verilerden bir sonuca vararak fikir yürütmek.
v
Ortaya çıkan görüşü mahkemede
hâkimlere, avukatlara aydınlatıcı ve öğretici bir biçimde yansıtmak.
Adli
muhasebeciler böyle bir görevi üzerlerine aldıklarında çok önemli bir
sorumluluk yüklenmektedirler. Görevlerini ister bir rapor düzenleyerek, ister
mahkeme salonunda doğrudan şahitlik yaparak sürdürecek olsunlar, bu süreçte
uymaları gereken kurallar vardır. Bunlar;
-
Çalışmalarında objektif ve bağımsız olma,
-
Yaratıcı, yatıştırıcı ve işinde uzman bir konumda
bulunma,
-
Teknik konuları açık ve net bir şekilde, öğretici
bir biçimde açıklama,
-
Taraflarla iletişimi açık bir biçimde kurabilme,
-
Mahkeme ortamının gereklerine uyum gösterme.
Hile
Denetçiliği veya Araştırmacı Muhasebecilik; Son yıllarda işletme
çalışanları tarafından ya da farklı alanlarda ve farklı biçimlerde yapılan
hileler toplumun önemli sorunlarından biri durumuna gelmiştir. Çok farklı
türlerde yapılan hileler sayı ve tutar olarak giderek artmaktadır. Yapılan
hilelerin nedenlerini ve yapanların özelliklerini önemli istatistikî verilerle
görmekteyiz. Örneğin ABD de bir yılda işletme çalışanları tarafından yapılan
hile tutarları 400 Milyar USD olarak tahmin edilmektedir. Çeşitli ülkelerde
yapılan araştırmalar işletmelerin yıllık gelirlerinin %6’sını bu gibi
yolsuzluklar nedeniyle kaybettiklerini göstermektedir. Yapılan hile
çeşitleri ;
GÜVEN AMA, KONTROL ET…!
İşletme çalışanları tarafından işletmelerine
karşı yapılan hileler,
-
Beyaz yakalılar tarafından işlenen suçlar,
-
İşletme tepe yöneticilerinin işletme ilgililerini
yanıltmaya yönelik olarak yaptıkları mali tablo hileleri,
-
Yatırımlarla ilgili hileler,
-
Ticari rüşvetler ve komisyonlar,
-
Banka işlemleri ile ilgili hileler,
-
Elektronik fon transferleri ile ilgili hileler,
-
Kredi kartı hileleri,
-
Bilgisayar hileleri,
-
İnternet yoluyla yapılan hileler.
Yukarıdaki
açıklamalardan da anlaşılacağı üzere listeden hileli işlemlerin kapsamı çok
genişlemiş ve zararları önemli boyutlara ulaşmıştır. Bu tür hilelerin ortaya
çıkartılması ve önlenmesi uzmanlık gerektiren çalışmaları beraberinde getirir.
Genel standartlara göre eğitilmiş muhasebeci, bağımsız denetçi ve iç
denetçilerden hilelerle savaşmada başarı beklemek zordur. Bu nedenle yeni bir
meslek türü zorunlu olarak doğmuş ve bu mesleği yerine getirenlere ‘Hile
Denetçisi’, ‘Adli Muhasebeci’ veya ‘Araştırmacı Muhasebeci’ adı verilmektedir.
Örneğin
işletmede üst düzey yönetici çalışanlarından birinin yolsuzluk yaptığından
şüpheye düştüğünde adli muhasebeciye başvurmakta ve ondan profesyonel hizmet
almaktadır. Adli muhasebeci ekonomik suçun tespitini yaparken;
ü
Şüphe duyulan hileli işi kanıtlarıyla
birlikte ortaya çıkarmak,
ü
Verilen zararın boyutlarını hesaplamak,
ü
Hilenin yapılmasını önleyici ve caydırıcı
önlemlerin alınmasını sağlamaktır.
ADLİ MUHASEBECİLERİN TAŞIMALARI
GEREKEN ÖZELLİKLER:
Adli muhasebecilerin normal
eğitimlerinin yanında bazı disiplinlerde etkili bir birikim sahibi olmaları
gerekmektedir.
Adli
muhasebecinin mesleğinde başarılı olabilmesi için normal muhasebeci veya
denetçi kalıplarının dışına çıkabilmesi gerekmektedir. Olayların arkasındaki
gerçeklere bakacaklarından dolayı bir dedektif gibi davranış sergilemelidirler.
Genel kural olarak bir adli muhasebeci örneğin, üçte bir muhasebeci, üçte bir
araştırmacı ve üçte bir işletme elemanı gibi davranabilmelidir.
Adli
muhasebecinin yapısında barındırması gereken özellikler ise;
·
Merak: Adli muhasebeci mesleki
alanda ilgili ve meraklı olmalıdır. Faaliyetlerinde mesleki şüpheciliğini
kullanmalıdır.
·
Israrcılık: Adli muhasebeci
üzerine aldığı işi tümüyle tamamlayana kadar araştırmalarını sürdürmelidir.
·
Yaratıcılık: Adli muhasebeciler
uymak durumunda oldukları ilke ve standartlar yanında olabildiğince yaratıcı
olmalı, ayrıntılara dikkat etmelidirler.
·
Sezgi: Adli muhasebeciler her
durumu kendi özelliklerine göre araştırmalı, olayı hem bir resim gibi genel
olarak hem de ayrıntıları ile analiz etmelidirler. Baskı ortamında sakin
davranmalı, iyi bir işletme sezgisine sahip olabilmeli, kararlarında net,
analitik ve mantıki bir düşünceyi hakim kılmalıdır.
·
Hüner: Bir adli muhasebeci tüm
çalışmalarını sunmak amacıyla yazılı veya sözlü iletişimde başarılı olmalıdır.
İnsan ilişkilerini sağlıklı bir biçimde kurabilmelidir.
Unutmayalım ki;
“her zaman daha fazla para,
silahın namlusu ile değil, kalemin ucu ile çalınmıştır.